Koolwaterstoffen komen uit fossiele, ruwe olie die uit de aarde wordt gehaald. Ruwe aardolie is een complex mengsel van verschillende koolwaterstoffen. Bij het destilleren van ruwe aardolie worden deze koolwaterstoffen van elkaar gescheiden. Zo ontstaan zogenoemde aardoliefracties. Gasvormige koolwaterstoffen, zoals butaan, worden veel gebruikt als drijfgassen in bijvoorbeeld deodorant of smeermiddelen. Vloeibare koolwaterstoffen worden als oplosmiddel gebruikt in speciale middelen voor ontvetten, reinigen, schoonmaken (wasbenzine, terpentine), onderhoud (meubelolie, teakolie) of voor het verwijderen van vlekken.

Door de transitie naar koudemiddelen met een laag broeikaseffect wordt het gebruik van koolwaterstoffen steeds aantrekkelijker. Koolwaterstoffen zijn natuurlijke koudemiddelen die de afgelopen jaren steeds populairder zijn geworden vanwege o.a. de milieuvriendelijkheid. Het wordt al tientallen jaren gebruikt als koudemiddel voor huishoudelijke koel- en vrieskasten. 

Koolwaterstoffen zijn (sterk) brandbaar en daarom moet je je bewust zijn van de mogelijke risico's. 

Vaak gebruikte koolwaterstoffen zijn propaan (R290), propeen (R1270), isobutaan (R600a) en n-butaan (R600). Hieronder een aantal belangrijke eigenschappen van de verschillende stoffen. 

Koudemiddelen worden op twee verschillende manieren geclassificeerd. 

• Giftigheid (A of B); 
• Brandbaarheid (1, 2, 2L of 3). 

Giftigheid
Giftigheid is de eerste manier om koudemiddelen te classificeren. De indeling is op basis van de gemiddelde blootstelling die geen schadelijke gevolgen heeft voor vrijwel alle werknemers die er 40u per werkweek aan worden blootgesteld.

• Groep A – lage giftigheid: als werknemers gemiddeld aan meer dan 400 ppm per werkweek kunnen worden blootgesteld, heeft het koudemiddel een lage giftigheid.
• Groep B – hoge giftigheid: als werknemer gemiddeld aan minder dan 400 ppm per werkweek kunnen worden blootgesteld, heeft het koudemiddel een hoge giftigheid.

Brandbaarheid
Koudemiddelen worden ingedeeld op basis van brandbaarheidsbeproevingen. Deze beproevingen vinden plaats op 60 graden en 101,3 kPa. Er zijn 4 soorten klassen, namelijk: 

• Klasse 1: niet brandbaar. Vertoont geen vlamvoortplanting
• Klasse 2L: matig brandbaar. Vertoont een vlamvoortplanting; Heeft een LFL JLELK > 3,5 vol%; Heeft een verbrandingswaarmte < 19.000 KJ/kg; Heeft een maximum brandsnelheid < 10 cm/seconde.
• Klasse 2: brandbaar. Vertoont een vlamvoortplanting; Heeft een LFL JLELK > 3,5 vol%; Heeft een verbrandingswaarmte < 19.000 KJ/kg;
• Klasse 3: sterk brandbaar. Vertoont een vlamvoortplanting; Heeft een LFL JLELK > 3,5 vol%; Heeft een verbrandingswaarmte > 19.000 KJ/kg;

Koolwaterstoffen zijn zeer brandbaar. Let dus altijd op bij een lekkage. Wanneer er een lekkage is, is er kans op brand of een explosie.  

Er zijn een aantal zaken waar je goed op moet letten als je werkt met deze stoffen: 

• Zorg voor een goede ventilatie;
• Zorg ervoor dat je continu een persoonlijke gasdetectie draagt (let op: het is een verplichte PBM, gasmeter én lekzoeker); 
• Zorg ervoor dat je omgeving vrij is van onstekingsbronnen. Als er wel een onstekingsbron aanwezig is, dan kan een lekkage leiden tot explosie. 
• Zorg voor een CO2 of ABC-poeder blusapparaat, binnen handbereik. 
• PBM's zijn verplicht, denk aan: 
  • Een gelaatscherm of veiligheidsbril; 
  • Gehoorbescherming; 
  • Antistatische werkkleding en werkschoenen;
  • Antistatische werkhandschoenen.
• Zorg voor een veilige werkplek 
  • Om aan koelinstallaties te werken moet je veiligheids- en vakbekwaamheidscertificering hebben.
  • Zorg voor een explosieveiligheidsdocument van de opdrachtgever (verplicht bij een propaaninstallatie)
  • Werk altijd spanningsvrij (houd noodcircuit wel in bedrijf voor gasdetectie en ventilatie)
  • Werk met een werkvergunning
  • Werk met een TRA 
  • Roken en open vuur is verboden; 
  • Voorkom statische lading door goede aarding toe te passen;
  • Gebruik goed gereedschap om mechanische vonken te voorkomen; 
  • Elektrische onderdelen kunnen vonken veroorzaken, kies daarom onderdelen die voldoen aan de aanwezige ATEX-omgeving. Voorbeelden hiervan zijn: aan/uit schakelaars, lichtschakelaars, standaard thermostaten, standaard compressorrelais en overbelastingbeschermers, standaard pressostaten en standaard timers en controllers. 
• Zorg voor voldoende tijd. Ga bewust om met de gevaren en realiseer dat het werken aan deze installaties meer tijd kost. Dit geldt dus ook voor werkvoorbereiders, projectleiders en planners! ​​​​​​​

• Inademen van gasvormige koolwaterstoffen

Je kunt door het inademen van een grote hoeveelheid gasvormige koolwaterstoffen last krijgen van irritatie aan je luchtwegen, duizeligheid, misselijkheid en een dronken gevoel. Als je dag in dag uit veel koolwaterstoffen inademt, zoals sommige schilders, kun je uiteindelijk hersenschade oplopen. Bij het werken met koolwaterstoffen moet je daarom zorgen voor goede ventilatie.

• Koolwaterstoffen op de huid

Vloeibare koolwaterstoffen kunnen schadelijk zijn voor de huid. Vermijd direct huidcontact met vloeibare koolwaterstoffen, want die ontvetten je huid heel sterk. Dit geldt vooral voor producten met een hoge concentratie koolwaterstoffen, zoals terpentine, wasbenzine en lampolie. Als koolwaterstoffen veel of vaak op je huid komen kun je last krijgen van een droge en gebarsten huid, eczeem en andere huidaandoeningen.

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

1. Hoe ga jij om met dit probleem in jouw werkomgeving?
2. Kende jij de gevaren van werken met brandbare koudemiddelen?
3. Weet je nu wat je moet doen wanneer je werkt met brandbare koudemiddelen?

Let op! Koudemiddel R32 is net als Propaan zeer licht ontvlambaar. Verwijderd houden van warmte, hete oppervlakken, open vuur en andere ontstekingsbronnen. Niet roken.

VIB Blad Propaan VIB Propaan (R-290) (25-10-2018).PDF
VIB Blad R32 VIB R-32 difluormethaan (12-02-2016).PDF

Meer informatie kun je vinden op ArboTechniek Toolbox » Brandbare koudemiddelen. 

Denk aan tips en tricks over versmering, opstarten bij koude temperaturen en de compressor regeling.