QHSE / E. Kabel
08 Gevaarlijke stoffen en Biologische agentia
 >  Kwartsstof
Introductie

Tijdens deze toolboxmeeting besteden we aandacht aan de veiligheid rondom kwartsstof. 

Veel materialen in de bouw bevatten kwarts. Werk je met deze materialen, dan kun je worden blootgesteld aan kwartsstof. Kwartsstof is een heel fijn stof, dat niet of nauwelijks te zien is. Het bestaat uit hele kleine onoplosbare stofdeeltjes. Kwartsstof komt vrij bij het bewerken van kwartshoudende materialen. Kwarts zit in zand en in de meeste natuurlijke gesteenten, namelijk: 

  • Zandsteen (50-90%)
  • Kalkzandsteed (30-83%)
  • Cellenbeton (12-44%)
  • Betonsteen (23-40%)
  • Baksteen (10-25%)
  • Beton (20-30%)
  • Cement (19-28%) 
  • Keramiek (15-28%)
  • Puin (1-14%)
*Materialen met 1,5 % of meer kwarts, noemen we kwartshoudend. 

De veelgebruikte benaming voor kwartsstof is de chemische verbinding ''Silicium dioxide (SiO2)''. Dit is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Door de beschikbaarheid en eigenschappen van het materiaal wordt het veel gebruikt in bouwmaterialen zoals bakstenen, beton, cellenbeton, kalkzandsteen, etc. Het bewerken van deze materialen, door bijvoorbeeld het boren, zagen of slijpen moet dan dus ook zoveel mogelijk worden voorkomen. 

Risico's > Wat kan er gebeuren?

Het inademen van deze stof, de hele kleine onoplosbare stofdeeltjes, kan negatieve gevolgen hebben op de luchtwegen en leiden tot ernstige longaandoeningen. Vrijgekomen materialen moeten dus worden afgevoerd. Ook bij het opruimen en het legen van de opvangbakjes is het daarom van belang dat er geen stofwolken vrijkomen en zich in de omgeving verspreid. 

Het inademen van kwartsstof kan directe effecten met zich meebrengen maar ook effecten welk pas na een langere periode optreden. 

  • Directe effecten zijn irritatie van de luchtwegen en hoesten, dit kan tot onherstelbare schade leiden.  
  • Wanneer je kwartsstof inademt reageert het longweefsel door het ontwikkelen van kleine bolletjes en littekens rond de stofdeeltjes. Die ontstekingen kan uiteindelijk het DNA in de longcellen beschadigen en bij sommige mensen longkanker veroorzaken. 
  • Wanneer je over een langere periode (10 tot 20 jaar) kwartsstof inademt, kan er chronische silicose (of terwijl longfribrose of stoflongen), ontstaan. De klachten verschijnen vaak op latere leeftijd. 

Daarom is kwartsstof geclassificeerd als kankerverwekkende stof. 

Wat is te veel? 
De grenswaarde (voorheen MAC waarde) is van deze stof 0,075 mg/m³. De grenswaarde geeft aan hoe hoog de concentratie in de lucht mag zijn. 
Vuistregel: De grenswaarde voor kwartsstof wordt overschreden als er zichtbaar stof vrijkomt bij werkzaamheden. 

Bij veel activiteiten komt te veel kwartsstof vrij! 
Maatregelen > Wat moet je doen?

Er zijn beheersmaatregelen op verschillende niveaus, namelijk: 

  • Bronaanpak 
  • Collectieve aanpak (technische/organisatorische maatregelen)
  • Individuele aanpak 
  • Persoonlijke beschermingsmiddelen 

De beheersmaatregelen moeten altijd in deze volgorde worden uitgevoerd. Dus het gebruik van de PBM's is alleen een optie als alle andere maatregelen niet mogelijk zijn of niet afdoende zijn. 

Bronaanpak
Ontwerpkeuzes:

  • Materiaal kiezen met een lager kwartsgehalte 
  • Maatvoering afstemmen op toe te passen bouwmaterialen 
  • Leidingen/doorvoeren instorten
  • Dekvloeren toepassen die direct vlak uit te voeren zijn
  • Verzamelen van leidingen in leidingschachten

Een andere werkmethode:

  • Prefab elementen
  • Materiaal op maat aanleveren
  • Blokken, tegels, e.d. knippen i.p.v. zagen

Collectieve maatregelen 

Afzuiging
  • Ruimte/werkplaats afzuigen 
  • Afzuiging bij machines 
  • Afzuiging bij handgereedschap 
  • Stofzuigen i.p.v. vegen 

Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM's) 

Als er zichtbaar kwartsstof vrijkomt, dan een PBM gebruiken: 
  • Bij gebruik afzuiging of watertoevoer: P2 filter 
  • Afzuiging of watertoevoer niet mogelijk? Dan P3 (volgelaats/halfgelaats/stofmasker)
  • Bij voorkeur een aangeblazen masker of helm. 

Let dus op het volgende!! 
  • Wanneer je blootgesteld wordt aan kwartsstof door andere werknemers, dien je eerst te overleggen met je leidinggevenden voordat de werkzaamheden worden voortgezet.
  • Zorg ervoor dat je nooit droog veegt, maar gebruik maakt van een geschikte (goedgekeurde) industriële stofzuiger met een geschikt filter. Let wel op dat de uitgeblazen lucht van de stofzuiger geen stof doet opdwarrelen. 'Thuis stofzuigers zijn niet toegestaan, deze filteren de lucht onvoldoende waardoor het respirabele stof uit de stofzuiger wordt geblazen. 
  • Droog vegen is niet toegestaan. Als het gebruik van een geschikt stofzuiger niet mogelijk is, moet er vóór of tijdens het vegen water worden verneveld. 'Nat vegen' beperkt namelijk het opdwarrelen van kwartsstof.
  • Gebruik tijdens werkzaamheden waar kwartsstof vrij kan komen, gereedschappen met stofafzuiging. 
  • Bij het legen van de stofbak is adembescherming nodig (p3-filter).
  • De stofbak dient leeggemaakt te worden in een zoveel mogelijk afgesloten zak.

Dit pictogram staat voor het verplicht gebruik van stofzuigers op een betreffende werkplek. Op de meeste werkplekken zal dit pictogram echter niet aanwezig zijn.
Discussie > Bespreek het met je collega’s!

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

  1. Hoe ga jij om met dit probleem in jouw werkomgeving?
  2. Ben je ervan bewust dat ook bij het legen van de stofbakjes kwartsstof vrij komt? 
  3. Ben ik er ook van bewust dat anderen ook stof kunnen maken?
  4. Beschik je over plastic zakjes om de stofbak veilig te kunnen legen?
Tips > Voor meer informatie

Zie voor meer informatie de arbocatalogus: Arbocatalogus (arbotechniek.nl)

Scan de volgende code met de app om deze toolbox te bekijken.