Om het binnenklimaat in gebouwen waarin mensen aanwezig zijn goed te kunnen regelen wordt de lucht gekoeld, verwarmt en mogelijk bevochtigd. Luchtbehandelingssystemen kunnen op meerdere manieren een risico vormen als we kijken naar mogelijke legionellabesmetting, namelijk: Aanzuiging van legionella besmette lucht van een koeltoren, natte luchtfilters (met name nafilters achter een bevochtiging bij een hogere luchttemperatuur) en kanaal na bevochtiger waarin biofilm aanwezig is door vervuiling. 

Luchtbehandelingsinstallaties worden toegepast in o.a.: Ziekenhuizen, kantoorgebouwen, hotels, congresgebouwen, theaters, sportaccommodaties, fabriekshallen, utiliteitsgebouwen in het algemeen. 

Om het klimaat binnen gebouwen te regelen, wordt een vorm van luchtbehandeling toegepast. Hierbij wordt de luchtkwaliteit geregeld maar kan ook de luchtvochtigheid geregeld worden. Om de lucht te bevochtigen wordt gebruik gemaakt van water. De meest gebruikte bevochtigingmethoden zijn:

• Sproeibevochtiging
• Pakketbevochtiging
• Verstuivingbevochtiging
• Stoombevochtiging

Elk van deze methoden draagt een risico met zich mee m.b.t. de groei en verspreiding van legionella. In onderstaande tabel is de mate van risico voor elk van deze methoden weergegeven. 

Voor het veilig en efficiënt bedrijven van een luchtbevochtigingsinstallatie zijn voor de eigenaar van de installatie een aantal aspecten van belang: 

• Kennis van de risico’s voor eigen werknemers en omgeving;
• Een juist ontwerp van de installaties; 
• Regelmatige controle van de installaties op: 
  • Correcte behandeling van het water; 
  • Het voorkomen van verspreiding van legionella;
  • Correcte werking van alle onderdelen.
• Het (laten) uitvoeren van periodieke legionella inspecties en onderhoud. 

Voor bestaande luchtbevochtigingssystemen heeft de eigenaar van de installatie de verplichting om naar aanleiding van een RI&E (Risico Inventarisatie & Evaluatie) doeltreffende maatregelen te nemen, zodat het water in het systeem voortdurend minder dan 100 kolonievormende eenheden per liter (kve/l) bevat. Deze verplichting kan worden uitbesteed naar een kundige externe firma. 

De maatregelen dienen te worden opgenomen in het legionella-beheersplan waaraan de volgende aspecten moeten worden toegevoegd: 

• Tekening of schema van de installatie;
• Beschrijving van de juiste en veilige werking van het systeem; 
• Controle-en monitoringsplan;
• Te hanteren actieniveaus;
• Procedure calamiteiten; 
• Taken en verantwoordelijkheden;
• Spoel/test programma’s;
• Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Ten slotte heeft de eigenaar van de installatie de verplichting een administratie of logboek bij te houden. In dit logboek worden alle maatregelen, controles, onderzoeken en resultaten bewaard. Door een logboek bij te houden, heeft de toezichthouder, beheerder en de eigenaar direct inzicht in de genomen maatregelen/acties t.a.v. legionella preventie. Daarnaast is het bijhouden van een logboek verplicht gesteld en dienen de gegevens minimaal drie jaar bewaard te blijven. 

Let op:
In de paragraaf ‘Normen en regels’ wordt een aantal keren de ‘eigenaar van de installatie’ genoemd. Echter, wanneer een luchtbehandelingsinstallatie door Unica wordt beheerd en Unica dus de beheerder is, moet Unica kunnen aantonen dat alle inspanningen zijn gedaan om de beheerstaken (vanuit het beheersplan) uit te voeren. Indien verplichte onderdelen afwezig of onvolledig zijn, dient Unica de eigenaar van de installatie hierop te wijzen. Deze beheerstaken dienen namelijk uitgevoerd te worden in opdracht van de eigenaar van de installatie. Als niet alle activiteiten uitgevoerd (kunnen/mogen) worden door Unica, moet dit heel duidelijk geregistreerd en gecommuniceerd zijn richting de opdrachtgever en omschreven te zijn in het legionella-plan.

Preventie

Algemeen
In de ontwerpfase van de installatie dient het risico van legionella-besmetting te worden meegenomen. Toch sluit dit het risico op besmetting niet uit en zijn er een aantal preventieve maatregelen die de kans op legionellabesmetting verminderen, namelijk:

• Kennis nemen van de in de handleiding opgenomen voorwaarden voor een juiste en veilige werking van het systeem;
• Regelmatig uitvoeren van onderhoud, inspectie en reiniging;
• Inspecteren, onderhouden en desinfecteren bij in- en uit gebruikname (periodiek gebruik) van luchtbehandelingssystemen;
• Wanneer de status ‘onveilig’ wordt vastgesteld, dan dient de installatie direct te worden uitgeschakeld;
• Pas stoombevochtiging toe.

Persoonlijke beschermingsmiddelen
In een normale, beheerde situatie hoeft geen PBM (adembescherming en/of beschermpak) gedragen te worden. Er zijn echter een aantal situaties waarbij dit wel noodzakelijk is:

• Bij werkzaamheden aan luchtbehandelingsinstallaties met de status ‘verdacht’ of ‘onveilig’ die na reiniging weer in bedrijf zijn genomen maar waarvoor nog niet de status ‘veilig’ door analyse van legionella is bevestigd; 
• Bij onderhoudswerkzaamheden waarbij gebruik wordt gemaakt van een hoge drukreiniger. Hierdoor kunnen tijdens het schoonmaken aërosolen worden gevormd die vanuit de te reinigen onderdelen met legionella besmet raken. Voor deze werkzaamheden wordt voor het reinigingspersoneel een beschermpak met luchttoevoer aanbevolen (standaardkleding bij hoge druk reinigen). Tijdens de reiniging dient de omgeving te worden afgesloten. Alleen personeel dat met de reiniging te maken heeft en voldoende beschermkleding draagt en adembescherming gebruikt, mag het afgezette gebied betreden. 

Indien werkzaamheden aan een luchtbehandelingsinstallatie worden uitgevoerd door een externe firma dient de werkgever (eigenaar van de installatie) deze firma te informeren over de risico’s die aan het werk verbonden zijn. Bij adembescherming dient gebruik te worden gemaakt van maskers met de aanduiding P3. Voor het plaatsen van een P3-filter heeft men de keuze uit een halfgelaatsmasker of een volgelaatsmasker.

Ga met elkaar in gesprek over het volgende:

1. Hoe ga jij om met dit probleem in jouw werkomgeving?
2. Wist jij dat er wetten/regels waren?
3. Hoe ben je hier achter gekomen?

Deze toolbox richt zich voornamelijk op luchtbevochtigingsunits als onderdeel in een luchtbehandelingssysteem. Voor meer informatie over legionella in het algemeen verwijzen wij u graag naar de toolbox 'Legionella'. Meer informatie over legionella in koeltorens kunt u vinden in 'Legionella in koelwatersystemen met koeltorens’.