Koudemiddelen worden o.a. in aircosystemen gebruikt om warmte van binnen naar buiten te verplaatsen of in warmtepompen om warmte van buiten naar binnen te verplaatsen. Er bestaan twee typen koudemiddelen, namelijk: synthetische koudemiddelen (F-gassen) en natuurlijke koudemiddelen.
Synthetische koudemiddelen hebben een hoog aard-opwarmingsvermogen (GWP), terwijl natuurlijke koudemiddelen juist een laag aard-opwarmingsvermogen hebben. Vanwege deze positieve eigenschappen worden de natuurlijke koudemiddelen steeds vaker gebruikt in koelsystemen. Lekkages in installaties met natuurlijke koudemiddelen hebben echter vaak grotere en directere gevolgen voor personen, dan installaties met F-gassen.
Tijdens deze toolboxmeeting besteden we aandacht aan de veiligheid rondom natuurlijke koudemiddelen. Deze toolbox bevat algemene informatie over natuurlijke koudemiddelen. Voor meer en diepgaande informatie verwijzen we jullie graag naar de presentaties (onderaan deze toolbox).
Een incident met een gevaarlijke stof en met name natuurlijke koudemiddelen onderscheidt zich van andere incidenten doordat naast de medewerkers ook hulpverleners, andere werknemers en de bevolking kunnen worden blootgesteld aan de vrijgekomen stof. Een daadwerkelijke blootstelling vindt plaats als er aan drie criteria wordt voldaan:
- Voldoende hoeveelheid stof en concentratie
- Beschikbare in- en/of opnameroute
- Contacttijd
Er zijn twee manieren waardoor incidenten kunnen ontstaan:
- Lekkage
- Door lekkende pakkingen
- Door lekkende as-afdichtingen of spindelpakkingen
- Doordat de systeemdelen niet goed koudemiddelvrij is gemaakt voordat deze geopend werd
- Door het ontstaan van breuken of scheuren van leidingen of componenten
- Door een inwendige lek in bijvoorbeeld de warmtewisselaar, waardoor het natuurlijke koudemiddel in het secundaire circuit terecht komt.
- Brand
- Door het breken van de leidingen
- Door het smelten van de afdichtingen
- Door het scheuren of exploderen van drukvaten in afgesloten (ingeblokte) leidingdelen
Let op: bij brand moet aandacht besteed worden aan het koel houden of afschermen van de drukvaten.
In deze toolbox zijn de basisregels opgenomen voor werken met verschillende natuurlijke koudemiddelen.
- Als je werkt met een gevaarlijke stof dan is het een verplichting om een Veiligheids Informatie Blad (VIB) in nabijheid te hebben op het moment van werkzaamheden aan een natuurlijke koudemiddel houdende koelinstallatie. Deze VIB bladen zijn te vinden op het UnicaNet en in de Veilig Unica app.
- Veilig werken aan Natuurlijke koudemiddelen installaties is alleen toegestaan voor gecertificeerde personen. Je dient dan vooraf een vakbekwaamheidscertificaat te behalen, zodat je beschikt over de vereiste kennis en kunde en hiertoe gekwalificeerd bent.. Deze is geldig voor 7 jaar.
Let op: Net zoals bij F-gassen, geldt er voor natuurlijke koudemiddelen ook een meldplicht wanneer er sprake is van een koudemiddel emissie. In dit geval is Unica verplicht om de klant adequaat te informeren, zodat deze klant haar verantwoordelijkheid kan nemen om hiervan een melding ''ongewoon voorval'' te doen bij het bevoegd gezag. Concreet: meld het milieu incident in de app. De contractbeheerder of projectleider krijgt hier een melding van en dient het stappenplan op te volgen.
Bijlage 10. Stappenplan koudemiddel emissie.docx
| Ammoniak (NH3) | Koolstofdioxide (CO2) | Propaan (P) |
| Voer werkzaamheden altijd uit met 2 personen | Gebruik alleen geschikte vulslangen en manometerset | Voer werkzaamheden altijd uit met 2 personen |
| Er wordt altijd een werkvergunning opgesteld | Voordat vloeibare CO2 kan worden toegevoegd, eerst de druk in de systemen met gasvormige CO2 boven de 5,2 bar(a) brengen | Er wordt altijd een werkvergunning opgesteld |
| Gebruik nooit contactlenzen | Propaan is niet giftig maar werkt wel verstikkend |
Wil je weten wat er gedaan moet worden als er contact is geweest met een natuurlijke koudemiddel? Eerste hulp maatregelen zijn opgenomen in de presentaties onder aan deze toolbox.
Ga met elkaar in gesprek over het volgende:
- Ben ik gekwalificeerd en bevoegd tot het uitvoeren van de werkzaamheden en beschik ik over de juiste certificaten?
- Werk ik wel eens met natuurlijke koudemiddelen?
- Wist ik dat lekkages met natuurlijke koudemiddelen grotere gevolgen heeft dan met synthetische (f-gassen) koudemiddelen?
- Weet ik wat ik moet doen bij een kleine lekkage?
- Weet ik welke persoonlijke beschermingsmiddelen minimaal gedragen moeten worden bij werkzaamheden met een natuurlijke koudemiddel?
Er zijn verschillende presentaties gemaakt over verschillende natuurlijke koudemiddelen met inhoudelijke informatie. Werk jij met natuurlijke koudemiddelen? Neem dan deze presentaties hieronder door.
Presentatie Ammoniak
Natuurlijke koudemiddelen - Ammoniak (NH3).pptx
Presentatie Koolstofdioxide
Natuurlijke koudemiddelen - Koolstofdioxide (CO2).pptx
Presentatie Propaan
Natuurlijke koudemiddelen - Propaan (C3H8).pptx
Scan de volgende code met de app om deze toolbox te bekijken.